[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Podobnie w grupieorzeczenia określenie między gałęziami zależy od orzeczeniaświeciły, a określenie chojarów podporządkowane jest orzeczeniuświeciły za pośrednictwem wyrażenia między gałęziami.Z zestawienia grup parzystych widać jasno, że niektóre wyrazy łącząsię sensownie bezpośrednio z podmiotem czy orzeczeniem, innezaś dopiero za pośrednictwem bezpośrednio z nimi związanychwyrazów.W grupie dwuczłonowej (parzystej) złożonej z podmiotu i orzeczenia człony pozostają we wzajemnym stosunku równorzędno-ści; łączy je mianowicie związek predykatywny (związek orzekający).I podmiot, i orzeczenie są nadrzędne w stosunku do resztywyrazów w zdaniu.W każdej z pozostałych grup dwuczłonowychmożemy wyróżnić wyraz ważniejszy (główny) i wyraz lub wyrażenie, które wymienia jakiś szczegół wzbogacający treść przedstawienia zawartego w wyrazie głównym.Na przykład wyraz42 główny promienie ma określenia: (czego?) słońca, słońca (jakiego?) zachodzącego; podobnie wyraz świeciły (gdzie?) międzygałęziami, między gałęziami (czyimi?) chojarów.Te wyrazy wzbogacające treść przedstawienia wyrażonegoprzez dany wyraz główny nazywamy określeniem lub wyrazemokreślającym.Określenie pojawia się w wypowiedzeniu zawszew połączeniu z innym wyrazem, któremu jest ono podporządkowane w ten sposób, że wymienia pewien szczegół, np.: jabłkodojrzałe, jabłko czerwone, jabłko kwaśne; skacze wysoko; idziedo lasu.Między tymi dwoma wyrazami wyrazem określanymi wyrazem określającym zachodzi stosunek nadrzędno-pod-rzędny.Funkcję określenia ujmuje Z.Klemensiewicz w sposób następujący: Człon podrzędny charakteryzuje w pewien sposób członnadrzędny.Tę funkcję charakteryzowania można.nazwać określeniem A.Obserwacja szeregu grup parzystych, otrzymanych na podstawie analizy związku sensowego między wyrazami w zdaniu,prowadzi do spostrzeżenia, że wyrazami głównymi w grupachparzystych są z reguły albo rzeczowniki czy wyrazy użytew funkcji rzeczownika, albo czasowniki.To znaczy, że określeniawyrażają pewne szczegóły charakteryzujące przedmioty, bo przecież desygnatami rzeczowników są przedmioty, albo pewne szczegóły charakteryzujące czynności lub stany, jako że desygnatamiczasowników są czynności lub stany.Na tej podstawie odróżniamy określenia rzeczownika (lub wyrazów występujących w rolirzeczownika, względnie pełniących funkcję rzeczownika) i określenia czasownika.Zdarza się także, że wyrazem głównym w grupie parzystejjest przymiotnik albo przysłówek odprzymiotnikowy, np.: bardzo pospolity, ledwie widoczny, niezwykle uroczyście, jeszczelepiej; w takiej grupie parzystej wyraz określający wyraża stopień natężenia tej cechy, tej właściwości, której nazwą jest przymiotnik lub przysłówek.Odróżnienie całej grupy określeń, która jako całość jestpodporządkowana podmiotowi lub orzeczeniu, od określeń łączą1 Z.Klemensiewicz op.cit.; s.137.43 cych się w grupy parzyste z innymi wyrazami jest rzecząnader ważną.W tym drugim wypadku można mówić tylkoo określeniach rzeczownika czy czasownika, a nie podmiotu luborzeczenia.Określenia czasownika występującego w formie osobowej sątylko w grupie orzeczenia, określenia form nieosobowych czasownika mogą wystąpić zarówno w grupie orzeczenia, jak w grupiepodmiotu.Określenia łączące się z formami nieosobowymi czasownika mają jakby dwojaką funkcję: charakteryzowania przedmiotu i równocześnie czynności lub stanu.Na przykład w zdaniu:Tymczasem wąż macedońskich wojsk dokoła miasta zacieśniałswe pierścienie (K.Bunsch) można połączyć z sensem wyrazy:wojsk dokoła miasta, zacieśniał dokoła miasto.wiczenie w rozczłonkowywaniu zdania na grupy parzyste 1jest momentem bardzo ważnym w nauce składni.Prowadzi onodo właściwego zrozumienia zdania, rozwija i doskonali myślenie,pozwala zrozumieć podstawowe zasady budowy zdania, mianowicie jego dwuczłonowość, oraz dwa rodzaje związków zachodzących między wyrazami w zdaniu: związek orzekający (predykatywny) i związek określający; dostarcza również podstawydo poznania sposobów gramatycznych, które służą do zespoleniaposzczególnych wyrazów w zdaniu.Rozróżniamy w tworach składniowych trzy wskazniki formalne związków sensowych między wyrazami: 1.Ta sama formarodzaju, przypadka i liczby w wyrazach pozostających ze sobąw związku sensowym; jest to tzw.z wi ąz e k z go dy,np.: olśniewające światło.2.Konieczność użycia dla wyrażeniazwiązku wyrazu określającego z wyrazem określanym odpowiedniego przypadka, np.: wiersze Słowackiego, szyją suknią, szyjąigłą, uszyją córce, jest to tzw.z wi ąz e k r z ądu.3.Zależnośćmiędzy wyrazem określanym i określającym nie wyrażająca sięza pomocą sposobów formalnych; podstawą połączenia dwuwyrazów jest jedynie związek sensowny, np.: przyjedzie ladadzień, szedł oglądając się; jest to tzw.z wi ąz e k pr z ynal eż no ś c i.Jeśli uczeń zda sobie sprawę z formalnych sposobów wyka1 Termin: grupy parzyste jest dokładniejszy aniżeli termin: grupydwuczłonowe.44 zywania związków między wyrazami w tworze składniowym, tozrozumie sens i rolę form fleksyjnych oraz wyrazów nieodmiennych (tj.przyimków i spójników) w języku.Zrozumienie zaś budowy zdania języka ojczystego ułatwiopanowanie języka obcego, pozwoli uświadomić sobie różnicę między formalnymi sposobami wyrażania związków myślowych w języku ojczystym i obcym.Na podziale zdania na grupy dwuczłonowe należy oprzeć omówienie funkcji i formalnych sposobów wyrażania głównych(podmiot i orzeczenie) i drugorzędnych (określenia) członówzdania.W szkole podstawowej, jak już była mowa w części ogólnej,chodzi o to, aby uczeń zrozumiał, jaką funkcję pełnią składnikizdania, i aby umiał je na podstawie funkcji, sensowego związkuz innymi wyrazami oraz na podstawie cech formalnych zaliczyćdo właściwej kategorii, tzn.rozpoznać je i nazwać.Jasne, typowe, jednoznaczne przykłady do ćwiczeń pozwolą uczniom uchwycić zasadniczą funkcję opracowywanego na lekcjach członu(składnika) zdania i jego cech formalnych.Przy wprowadzaniu nowego materiału, jak i przy sprawdzaniu wiadomości ucznia czy ich powtarzaniu rozpoznanie funkcjidanego członu zdania (podmiotu, orzeczenia czy określenia) powinno wystąpić zawsze przed omówieniem jego cech formalnych.Jeśli uczeń, który ma rozpoznać poszczególne człony jakiegośzdania, zacznie odpowiedz od stwierdzenia: To jest przydawka powinien zaraz potem wyjaśnić, jaką częścią mowy jest wyrażona owa przydawka, a jaką częścią mowy wyraz, którego jestokreśleniem, wreszcie wskazać na formalne wskazniki związkumiędzy wyrazem określanym i określającym.Pr z ykł ad: Wzburzone fale biły o brzeg.Wyraz wzburzone jest przydawką, ponieważ określa rzeczownik fale, wymieniając cechę charakterystyczną tego zjawiska; przydawka tajest wyrażona przez przymiotnik i odpowiada na pytanie: jakie(fale)? Wyraz określany fale i określająca go przydawka wzburzone są wyrażone w tym samym przypadku (mianownik) i w tejsamej liczbie (1.mnoga) oraz mają ten sam rodzaj (r.niemęsko-osoboWy), a więc zachodzi tu związek zgody.Sprawdzanie i powtarzanie wiadomości powinno być świa45 dectwem całkowitego opanowania materiału przez ucznia.Oczywiście sposób formułowania odpowiedzi będzie zależał od stopniarozwoju umysłowego ucznia i jego sprawności językowych [ Pobierz całość w formacie PDF ]