[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Ponieważ życie duchowe w oficjalnejCerkwi zamierało, wierni odchodzili od niej i przyłączali się do staroobrzędowców lubrozmaitych sekt, które pleniły się bujnie od XVIII wieku i lepiej zaspokajały potrzeby religijne.Tymczasem w łonie Cerkwi narastał ruch odrodzenia duchowego, sięgający do tradycjistarych klasztorów, takich jak Optina.Zarówno Cerkiew, jak władze przyglądały się muz niepokojem.Gdyby duchowieństwo klasztorne, mające swoich pielgrzymów i zródładochodów, stworzyło własne wspólnoty chrześcijańskie, mogłoby się stać grozną konkurencjądla Cerkwi i państwa.Trudno byłoby zapanować nad oddziaływaniem społecznym tychklasztorów i upowszechnianymi przez nie naukami moralnymi.W Optinej na przykład istniałzwyczaj dawania jałmużny i udzielania duchowej pociechy biedakom, zwyczaj, któryprzysporzył klasztorowi wielu zwolenników.Mistyczne idee dawnych rosyjskich pustelników budziły jednak rosnące zainteresowanieu części wyższego duchowieństwa.Ascetyczne zasady ojca Paisija Wełyczkowskiego, któryprzewodził religijnemu odrodzeniu w drugiej połowie XVIII wieku, były w pewnym stopniupowrotem do doktryny hezychastycznej, wyznawanej w średniowieczu przez najbardziejczcigodnych mnichów ruskich.Hezychazm wyrasta z prawosławnej koncepcji łaski Bożej.W przeciwieństwie dokatolickiej doktryny, wedle której łaski dostępują cnotliwi i ci, co podobają się Bogu,prawosławie uważa łaskę za stan naturalny, zawarty w samym akcie stworzenia, a zatempotencjalnie dostępny każdemu człowiekowi przez fakt stworzenia przez Boga.Zgodnie z tym poglądem wierny zbliża się do Boga, poznając własną duchowość i studiując żywot Chrystusa,aby lepiej radzić sobie z niebezpieczeństwami, które czekają go w podróży przez życie.Hezychaści wierzyli, że znajdą drogę do Boga we własnym sercu praktykując ubóstwoi modlitwy pod duchowym kierunkiem świętych lub starców , którzy mają stycznośćz energiami Boga.Wielki rozkwit doktryny nastąpił pod koniec XV wieku, kiedy mnich NilSorski potępił Cerkiew za posiadanie ziemi i chłopów.Sorski opuścił klasztor i zamieszkałw pustelni w głębi nadwołżańskiej puszczy.Za jego przykładem poszło wielu pustelnikówi schizmatyków.Obawiając się, że doktryna ubóstwa głoszona przez Sorskiego doprowadzi dorewolucji społecznej, Cerkiew zdławiła ruch hezychastyczny.Jednakże idee Sorskiego odrodziłysię w XVIII wieku, gdy duchowni w rodzaju ojca Paisija znów zaczęli głosić potrzebę odnowyKościoła prawosławnego.W pierwszych dziesięcioleciach XIX wieku idee Paisija były stopniowo przejmowaneprzez duchowieństwo, które widziało w nich nawrót do pradawnych zasad rosyjskich .W 1822roku, sto lat po wprowadzeniu, zakaz życia pustelniczego został zniesiony i w klasztorze Optina,gdzie idee ojca Paisija miały najwięcej zwolenników, zbudowano erem.Dzięki niemu w XIXwieku nastąpiło odrodzenie klasztoru.W pojedynczych celach mieszkało tam około 30pustelników, wiodąc życie naznaczone milczącą kontemplacją i ścisłym posłuszeństwem wobecświątobliwego starca1.Złoty wiek Optinej łączył się z imionami trzech wybitnych starców, słynącychz pobożności uczniów ojca Paisija: Leonida, starca od 1829; Makarego, od 1841, i Amwrosija,w latach 1860 1891.To dzięki ich charyzmie klasztor stał się miejscem wyjątkowym rodzajem kliniki dusz przyciągając co roku tysiące mnichów i innych pielgrzymów z całej Rosji.Jedniprzybywali po wskazówki duchowe, aby zwierzyć się z rozterek i prosić o radę, inni pobłogosławieństwo lub cudowne lekarstwo.Tuż za murami klasztoru powstało nawet specjalneosiedle, w którym mieszkali ludzie łaknący codziennego kontaktu ze świątobliwym starcem2.Cerkwi nie w smak była popularność Optiny.Obawiano się otaczającej starców auryświętości, a ponieważ słabo znano ich nauki, zwłaszcza kult ubóstwa i doktrynęchrześcijańskiego braterstwa, widziano w nich zagrożenie dla oficjalnego Kościoła.Przezpierwsze lata ojciec Leonid był szykanowany.Władze diecezjalne próbowały nie dopuścić tłumupielgrzymów do klasztoru.Za ich poduszczeniem ojciec Wassian, stary mnich z Optinej (ipierwowzór ojca Fieraponta z Braci Karamazow), opublikował kilka traktatów potępiającychLeonida3.Mimo to starczestwo przetrwało.Prosty lud darzył starców wielkim szacunkiemi powoli zdobyli oni ważne miejsce w rosyjskich klasztorach, choć ich duchowe promieniowaniewykraczało poza mury Cerkwi.Było zupełnie naturalne, że dziewiętnastowieczni poszukiwacze prawdziwej wiaryrosyjskiej odwoływali się do mistycyzmu średniowiecznych mnichów.Ta forma religijnościzdawała się bowiem przemawiać najlepiej do narodu rosyjskiego była głębsza i emocjonalnieżywsza niż formalistyczna doktryna oficjalnego Kościoła.Poza tym ten typ wiary bardziejodpowiadał ówczesnej romantycznej uczuciowości.Słowianofile w rodzaju Kiriejewskiego,który rozpoczął pielgrzymki intelektualistów do Optinej, znalezli odbicie własnej romantycznejawersji do abstrakcyjnego rozumu w antyracjonalistycznym stosunku do tajemnicy wiary,charakteryzującym ich zdaniem rosyjską Cerkiew i w najczystszej postaci zachowanymw klasztorach.Klasztor jawił im się jako religijna postać upragnionej wspólnoty miniaturaświętej Rosji ich marzeń i na tej podstawie uznawali Cerkiew za duchowy związekprawosławnych, prawdziwą wspólnotę opartą na miłości chrześcijańskiej, którą można znalezćjedynie w Kościele rosyjskim.Była to oczywiście słowianofilska mitologia, ale pierwiastekmistyczny miał w rosyjskiej Cerkwi zasadnicze znaczenie.W przeciwieństwie do chrześcijaństwa zachodniego, którego teologia opiera się na rozumowym pojmowaniu boskości,Cerkiew uważa, że Boga nie sposób pojąć ludzkim umysłem (bo wszystko, co wiemy, niedorównuje Mu) i że nawet mówienie o Bogu w ludzkich kategoriach oznacza upraszczanieboskiej tajemnicy Jego objawienia.Jedynym sposobem zbliżenia się do Boga jest duchowatranscendencja ziemskiej rzeczywistości4.Ten nacisk na mistyczne doświadczenie boskości wiązał się z dwoma ważnymi cechamiCerkwi rosyjskiej.Jedną była doktryna rezygnacji i wycofania się z życia doczesnego.W klasztorach rosyjskich bez reszty oddawano się kontemplacji.W porównaniu do klasztorówzachodnich rosyjskie monastyry odgrywały niewielką rolę w życiu publicznym.Prawosławiegłosiło cnotę pokory i w większym stopniu niż inne Kościoły wyznawało kult biernego cierpienia(pierwsi święci Cerkwi rosyjskiej, średniowieczni książęta Borys i Gleb, byli męczennikami,którzy bez oporu pozwolili się zabić swoim prześladowcom).Religijny mistycyzm wywarł silny wpływ na obrzędy i sztukę, na uczuciowe przeżywanieliturgii jako drogi duchowej do królestwa bożego.Piękno cerkwi najbardziej charakterystycznacecha zewnętrzna religii prawosławnej również stanowiło argument na jej korzyść.WedługPowieści minionych lat, pierwszej kroniki Rusi Kijowskiej, zredagowanej przez mnichów w XIIwieku, mieszkańcy Rusi przyjęli chrześcijaństwo w obrządku wschodnim zauroczeni wnętrzemświątyni konstantynopolskiej.Włodzimierz, pogański książę Rusi Kijowskiej z X wieku, wysłałswoich emisariuszy do różnych krajów w poszukiwaniu Prawdziwej Wiary.Najpierw udali sięoni do muzułmańskich Bułgarów wołżańskich, ale w tamtejszej religii nie znalezli ani radości,ani cnoty [ Pobierz całość w formacie PDF ]