[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Marks, jak się zdaje, nie przewidywał, że jego teorie będą mogły oświecićkapitalistów.Zachowywał się tak, jak gdyby przyjmował tezę św.Augustyna, żepotępieni, skazani na zagładę, nie są w stanie zrozumieć praw-1 dy, któramogłaby ich w jakiś sposób ocalić.(Por.P.Skov, Common Sense,Munksgaard-Copenhagen 1955, s.43).Wzory nauk przyrodniczych wobec osobliwości zjawisk społecznych29którzy mają być przedmiotem owej inżyniera.Machiavelli w swoim Księciu daltyranowi w rękę szereg praktycznych reguł, które mają zapewnić panowanie, aformułując je, nie liczył się z żadnymi względami, prócz skuteczności wdziałaniu.Załóżmy sobie, że wskazówki Machiavellego w określonych warunkachbyły niezawodne.Ale U principe ukazał się w druku i czytany byl nie tylko przezksięcia czy kandydata na władcę.I oto pod koniec życia Machiavelli, któregonazwisko stało się symbolem zdrady i bezwzględności w działaniu politycznym,oświadcza, że jego intencją było zdemaskować środki i metody tyrana przed ludem,aby im odebrać skuteczność, a lud podniecić do obrony wolności.Niezależnie odtego, jakie miał patriota florencki intencje, gdy pisał swą książkę, jest on,jak widać, w pełni świadom, że niezawodne" wskazówki inżynierii społecznej mogąutracić swą niezawodność - albo nawet powodować skutki wprost przeciwne tym,którym miały służyć - gdy stają się znane.Z tego samego powodu powtórzenie takich samych badań w środowisku, gdzie znanejuż są wyniki poprzednich badań, nie prowadzi do rezultatów bezpośrednioporównywalnych, tak jak to ma miejsce przy powtarzaniu eksperymentów fizycznych.Na terenie zjawisk społecznych badania powtarzane dokonują się już wzmienionej sytuacji.Sytuacja zresztą zmienia się nie tylko wtedy, gdy wynikipoprzednich badań stały się znane: zmienia się ona również pod bezpośrednimwpływem czynności badawczych.Ad 2.Bezpośredni wpływ czynności badawczych na rzeczywistość badaną,uniemożliwiający osiągnięcie miarodajnych rezultatów, został po raz pierwszy, oile mi wiadomo, stwierdzony w formie tezy naukowej nie na terenie naukspołecznych, lecz właśnie w fizyce.Było to Heisenbergowskie prawoindeterminacji, dotyczące ruchu elektronów, które staremu metafizycznemuzagadnieniu Kantowskie-mu, dotyczącemu poznawalności rzeczy samej w sobie",nieprzeksztalconej przez proces poznawania, nadało sens techniczny.W badaniachprowadzonych powszechnie przez współczesnych socjologów prawo Heisenbergaznajduje swój odpowiednik w świecie makroskopowym.Co prawda, w naukachprzyrodniczych także można znalezć przykłady dotyczące świata makroskopowego,kiedy proces badawczy niszczy normalne warunki, ale będą to wypadki dośćspecjalne, takie jak badanie zachowania się ryb głębinowych przyzwyczajonych dowiecznych ciemności.Natomiast w empirycznej socjologii wchodzą pod tym względemw grę najbardziej rozpowszechnione metody badań, zwłaszcza badań opiniipublicznej.Ludzie poddani badaniom ankietowym lub wywiadom nie są tymi samymiludzmi, jakimi byliby bez tych badań: postawione pytania wprowadzają ich w nowąsytuację i zmuszają myśleć o sprawach, o których, być może, wcale by niemyśleli, czy to będzie pytanie o sposób rozumienia socjalizmu, o stosunek do radrobotniczych, czy o etykę niezależną od religii, o hierarchię potrzebspołeczności nowosądeckiej, czy o możliwości wpływu jednostki na bieg sprawStrona 21 Socjologia - Piotr Sztompka, Marek Kućspołecznych.Badania empiryczne w socjologii, zwłaszcza gdy dotyczą spraw związanych zudziałem jednostki w życiu społecznym, są równocześnie działalnością społeczną:ukazują zagadnienia, otwierają oczy ma wielorakie możliwości tam, gdzie ichbadany nie dostrzegał, sugerują ważność pewnych spraw przez to, że znalazły sięw kwestionariuszu, uświadamiają, przynajmniej pośrednio, pewne skale wartości,stawiają wobec konieczności wyboru.Mogą być działalnością społeczną już przezsamo to, że zwracają się o opinię w ważnych sprawach do osób, których opiniąnikt się przedtem nie interesował.Mnożenie badań opartych na kwestionariuszachlub wywiadach zmienia osobowość badanej populacji, podobnie jak mnożenieeksperymentów z substancjami radioaktywnymi zmienia warunki życia na ziemi.Aleponieważ przy badaniach socjograficznych wchodzą w grę nie tylko pózniejszeskutki czynności badawczych (np.uwrażliwienie całego środowiska na pewnesprawy), ale również zmiany, jakim podlegają osoby badane w toku wywiadów lub wczasie odpowiadania naZob.fragment listu Machiavellego do przyjaciela, cytowany przez Burnhama jakomotto do L'ere des organisoteurs.*Por.J.Galtung, Inquiry" 1958, z.1, s.30.Przykłady zaczerpnięte z kwestionariuszy stosowanych u nas w badaniachterenowych ostatnich lat.30S.Ossowskikwestionariusz, przeto zbiór osób badanych wyselekcjonowany wedle wszelkichzasad reprezentł tywności, przestaje być pod pewnym względem reprezentatywny dlatych, którzy nie są poddał badaniom.Odchylenia od reprezentatywności mogą byćnieznaczne, ale nie dają się ustalić, ch"! że stałyby się przedmiotem specjalnychbadań.Tych odchyleń od reprezentatywności nie bierze się najczęściej pod uwagę wpraktyce terenowa Każda ankieta jest społecznym eksperymentem, ale wnioski zotrzymanych odpowiedzi są zwykle traB towane tak, jak gdyby to nie byłeksperyment, w którym mamy do czynienia z reakcjami na pewną podnietę, lecztylko proces zbierania niezależnych od niej materiałów, nadających się doautomatycł nego stosowania metod statystycznych.Badania na przekazach z przeszłości są pod tym względem w innej sytuacji:materiały archiwalnej włącznie z takimi jak te, którym zawdzięczamy dziełoThomasa i Znanieckiego (listy od rodziny), mogą być niereprezentatywne jakowynik przypadkowej selekcji, ale nie stają się niereprezentatywne na skutekprocesu badawczego [ Pobierz całość w formacie PDF ]