[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Więcej natemat Hannibala jako wodza hellenistycznego, patrz Gilbert Charles-Picard,Hannibal, Paris 1967, przeł.C.Klinksieck, s.321-350 [wyd.polskie: GilbertCharles-Picard, Hannibal, przeł.Zofia Stein, Warszawa 1971 - J.J.], a także18Meiklejohn, Roman Strategy and Tactics, s.176.Carl von Clausewitz, OnWar, przeł.Michael Howard, Peter Pa-ret, Princeton 1989, s.28 [wyd.polskie:Carl von Clausewitz, O wojnie, przeł.Augustyn Cichowicz, Leon Koc, Kraków2007 - JJ.].59Szczegółowe informacje na temat sukcesów wywiadowców Scy-piona podczas wojny punickiej, patrz Fournie, Harsh Lessons, s.530--531.60Ibid., s.529.61Kartagińczycy i ich galijscy sojusznicy dzięki zasadzkom w ciągu niespełna trzech lat rozbili sześć rzymskich armii.Między innymi w trakcie prowadzonej przez Lucjusza Maniliusza operacji przeciwko Galom w 218 r.p.n.e., nad Trebią pod koniec 218 r.p.n.e.,nad Jeziorem Trazymeńskim w 217 r.p.n.e.Pózniej Serwiliusz wpadłw zasadzkę Maharbala, Municjusz został niespodziewanie zaatakowany w Gereonium, a Lucjusz Albinus w Lesie Litańskim.62Wywiad Hannibala natomiast działał doskonale.Kartagińczycywykorzystywali najemnych, wytrawnych zwiadowców, galijskich sojuszników, a także posługiwali się polityczną prowokacją w celu pozyskania strategicznych informacji i wzniecania politycznych waśni.Wykorzystywali lekką jazdę numidyjską do zbierania wiadomości natemat strategii przeciwnika.Być może najważniejszym czynnikiemwzmacniającym wywiadowczy wysiłek kartagińskiego wywiadu byłoentuzjastyczne nastawienie Hannibala. 63Fournie, Harsh Lessom, s.512.64Ibid., s.512-513.Więcej na temat roli wywiadu w starożytnymRzymie, patrz Rose Mary Sheldon, Tinker, Tailor, Caesar, Spy: Espio-nage in Ancient Rome, rozprawa doktorska, Ann Arbor 1987; tejże autorki, Intelligence Activities in Ancient Rome: Trust in God, but Verify,New York 2005; Francis Dvornik, Origins of Intelligence Services: TheAncient Near East, Persia, Greece, Rome, Byzantium, the Arab MuslimEmpires, the Mongoł Empire, China, Muscovy, New Brunswick 1974;Norman J.E.Austin, Boris Rankov, Exploratio: Military and PoliticaiIntelligence in Roman World From the Secon Punic War to the Battle ofAdrianople, London 1995.Wszyscy ci autorzy dochodzą do wniosku,że w okresie republiki w Rzymie nie istniał wywiad.65Wielcy dowódcy starożytności, do których można przyrównaćScypiona, to: Tutmose III, Sargon II, Filip Macedoński i Hannibal.Na temat porównawczej analizy działań tych wodzów, patrz Gabriel,Great Captains ofAntiquity, rozdz.8, On the origins of Great Cap-tains".Rozdział 2' Richard A.Gabriel, The Campaigns of Hannibal, Carlisle Bar-racks 1992,s.4-5.2Johannes H.Thiel, Studies on History of Roman Sea Power inRepublican Times, Amsterdam 1946, s.443-445.Rzymianie wybudowali nową flotę, wzorując się na statku osiadłym na mieliznie Rodanu, którego zaletą była duża zdolność żeglugowa i szybkość.Polibiusztwierdzi, że corpus miał lim długości, ponad metr szerokości i zaopatrzony był w poręcze.3Polibiusz, Dzieje, księga 1, 65-66.Wojna ta była tak zaciekła, żenazywano ją wojną bez rozejmu".4John Rich, The Origins ofthe SecondPunic War, w: Tim Cornell,Boris Rankov, Philip Sabin, The Second Punic War, s.1-37.5Yigael Yadin, The Art ofWarfare in Biblical Lands in Light ofAr-chaeological Discovery, t.1-2, New York 1964, s.19. 6Richard A.Gabriel, Donald W.Bossę Jr., Caesar's Campaigns,w: Great Battles of Antiquity: A Strategie and Tactical Guide to GreatBattles That Shaped the Development ofWar, red.Richard A.Gabriel,Donald W.Bossę Jr., Westport 1994, s.286.Patrz też Peter Connolly,Greece and Rome at War, Engelwood Cliffs 1981, s.153.7Polibiusz, Dzieje, księga 1, 26.Pięć penter podczas bitwy podEknomos w 256 r.p.n.e.mieściło na pokładzie trzystu wioślarzy i studwudziestu żołnierzy.Zazwyczaj przyjmuje się, że rzymskie kwinkwe-remy były obsadzone taką samą liczbą ludzi.John Warry podaje, iż napokładzie rzymskiej pentery w czasie pokoju znajdowało się dwustusiedemdziesięciu wioślarzy, trzydziestu żołnierzy i czterdziestu marynarzy.W czasie wojny liczba żołnierzy wzrastała do stu dwudziestu.Por.J.Warry, Warfare in the Classical World, s.118-119.8Gdy wybuchła wojna, Kartagina dysponowała tylko setką okrętów wojennych, Rzymianie zaś posiadali dwieście dwadzieścia okrętów.Por.B.D.Hoyos, Hannibal: What Kind of Genius?, s.172.9Ibid.Przeciwny punkt widzenia prezentuje John Lazenby, WasMaharbal Right?, w: Tim Cornell, Boris Rankov, Philip Sabin, TheSecond Punk War, s.46.1(1B.D.Hoyos, Hannibal: What Kind of Genius?, s.176.11Ibid., s.179.12Polibiusz, Dzieje, księga 3, 38.Inne szacunki sił oraz omówieniesposobu, w jaki Polibiusz dokonał obliczeń liczebności armii, patrzteż Leonard Cottrell, Hannibal, Enemy of Rome, New York 1960,s.35-40.13Stratedzy spierają się, czy decyzja Scypiona dotycząca wysłaniawojsk do Hiszpanii i odwołania Semproniusza z misji na Sycylii, której celem było przeprowadzenie inwazji na Afrykę, była właściwa.Byćmoże lepszym rozwiązaniem byłoby zatrzymanie Gnejusza na miejscu,sprawdzenie sił Hannibala i wysłanie większej liczby posiłków Sem-proniuszowi, gdy rozpoczynał atak na Afrykę.Hiszpania była ważna,jednak centrum działań pozostawała Italia.Nawet kiedy Rzymianiedokonali podboju Hiszpanii, Hannibal nie wycofał się z PółwyspuApenińskiego.Dopiero bezpośrednie zagrożenie Kartaginy zmusiło godo opuszczenia Italii.Być może, gdyby doszło do ataku przygotowy- wanego przez Semproniusza, a linia odwrotu do Hiszpanii była wolna, Hannibalwycofałby się, aby bronić Kartaginy.W przypadku takiego obrotu wydarzeń niedoszłoby do bitew pod Trebią, nad Jeziorem Tra-zymeńskim i pod Kannami.14Polibiusz, Dzieje, księga 3, 71.15Ibid., księga 3, 72-74.16W Hiszpanii Hannibal i inni kartagińscy dowódcy często wykorzystywali słonie.Militarne znaczenie tych zwierząt nie zostało dostatecznie docenione przez rzymskich i pózniejszych, zachodnich historyków.Na temat wykorzystania słoni podczas starożytnych i nowożytnych wojen, patrz: John M.Kistler, War Elephants, Westport 2006;Howard H.Scullard, The Elephant in the Greek and Roman World, Ithaca" 1974, Cornell University; R.F.Glover, The Tactical Handlingof Elephant, Greece and Rome" 1948, t.17, nr 49, s.1-11; oraz William Gowers, The African Elephant in Warfare, African AfTairs" 1947,t.46, nr 182, s.42-49.17Na temat liczby poległych nad Trebią, patrz Polibiusz, Dzieje,księga 3, 74.18Liwiusz zanotował, że miejsce to było loca nata insidiis ( stworzone na zasadzkę").Jak zauważył Lazenby: Który generał, dowodzący armią liczącą 25 000 ludzi, spodziewa się wpaść w zasadzkę?", patrzJohn Lazenby, HannibaTs War, s.40.19Liwiusz, Dzieje, księga 12, 4-5 [przeł.J.J.].20Hannibal dążył do tego samego celu również po bitwie podKannami, kiedy powiedział jeńcom, że nie prowadzi z Rzymianamiwojny dla całkowitej ich zagłady, lecz walczy tylko o honor i supremację".Patrz Liwiusz, Dzieje, księga 22, 58.Wypowiedz Hannibalapokazuje wyraznie jego heroiczne, typowe dla tradycji hellenistycznejspojrzenie na wojnę.21Polibiusz, Dzieje, księga 3, 113-114.22Ibid.23Liwiusz, Dzieje, księga 22, 49.24John Lazenby, HannibaTs Wars, s.47 [ Pobierz całość w formacie PDF ]